Uitgelekte rapporten van het Witte Huis tonen aan dat er een grote kans is dat de aankomende Amerikaanse president Donald J. Trump de wereldberoemde producer en rapper Kanye West gaat benoemen als financieel adviseur. Er bestaat echter ook een grote kans dat zulk nieuws op uw Facebooktijdlijn hartstikke nep is.
2016 was een jaar van vingertjes wijzen: Sylvana Simons verpestte het Sinterklaasfeest, bejaarde Britten stemden massaal voor Brexit, en die dierentuinmedewerker had Harambe nooit om zeep mogen helpen. Maar Facebooks kerfstok spant ditmaal de kroon. Het social media bedrijf krijgt namelijk de schuld van Trumps presidentiële overwinning. De reden? Het platform blijkt een digitale echokamer vol onwaar nieuws te zijn.
Nieuwsbubbels
Na de overwinning van het postrealisme in de Verenigde Staten werd in alle paniek gezocht naar de zondebok. Vrouwen, boze blanke mannen, en degenen die thuis bleven op 8 november werden allemaal schuldig verklaard. Ditmaal moesten echter ook de (sociale) media het ontgelden. Facebook in het bijzonder werd verweten dat het te veel onwaar nieuws zou verspreiden. Talloze Amerikanen zouden zich in echokamers bevinden, waardoor zij continu aan deze onware berichtgevingen blootgesteld worden. Volgens critici hebben veel kiesgerechtigden daarom op de ‘The Annoying Orange’ gestemd. Facebooks tegenreactie was de belofte om nieuwe tools te ontwikkelen die onwaar nieuws en nieuwsbubbels verbannen. Maar is deze censuur nou echt de juiste koers?
KKK-fanpagina
Vlaggendrager Mark Zuckerberg roept al jaren dat Facebook ‘een tech-bedrijf is, en geen mediabedrijf’. Voorheen werden verwijten dat Facebook onwaar of eenzijdig nieuws verspreidt met deze uitspraak snel in de kiem gesmoord. Nu het ‘tech-bedrijf’ na de presidentsverkiezingen in een negatief daglicht staat, lijkt het terug te komen op dit eerdere statement. Zuckerberg heeft namelijk beloofd om middelen te ontwikkelen die gebruikers uit de echokamer halen. Zo zou Facebook suggesties kunnen gaan geven voor artikelen met een afwijkend standpunt in plaats van de gebruikelijke tijdlijnberichten of waarschuwingen geven wanneer informatie mogelijk onwaar is.
Het ontstaan van de echokamers is te verhalen in het verdienmodel van Facebook. Op basis van likes adverteert en presenteert het sociale platform berichten die wellicht óók interessant zijn voor de gebruiker. Hier verdient Facebook veel geld mee, aangezien bedrijven moeten betalen voor deze geadverteerde berichten. Een like van de Ku Klux Klan-Facebookpagina kan dus leiden tot berichten over rechtsextremistische boeken op Amazon of advertenties van houten kruizen bij de lokale bouwmarkt. Dit heeft tot gevolg dat de tijdlijnen automatisch gevuld worden met berichten die voortvloeien uit de voorkeuren van de gebruiker. Liket deze gebruiker alleen maar alternatieve samenzweringstheorie-pagina’s, dan zal de tijdlijn zich dus ook vooral vullen met onware kletskoek.
Megafoon
Na de Amerikaanse verkiezingen bleek dat ruim de helft van de Amerikanen hun nieuws vooral van Facebook haalde om informatie in te winnen over de kandidaten. Omdat Facebook voor velen de belangrijkste nieuwsbron is, zou het volgens de nieuwssite TechCrunch ‘onverantwoord van Facebook zijn om mensen eerst een megafoon voor het uiten van persoonlijke voorkeuren te geven, om ze vervolgens op te sluiten in een echokamer’. Volgens de tech-website zou het nieuws op de tijdlijn alleen maar de eigen (vaak foutieve) gedachtegang bevestigen en onvoldoende afwijkende perspectieven bieden. TechCrunch noemt zelf een aantal manieren waarop Facebook deze vicieuze cirkel zou kunnen doorbreken. Zo zou Facebook journalisten in dienst moeten nemen die tijdens belangrijke evenementen het nieuws monitoren. Daarnaast kunnen meer nieuwsfilters geïnstalleerd worden, en zouden ‘voorgestelde video’s’ ook over zaken moeten gaan die je als gebruikers eigenlijk nooit ‘geliket’ hebt.
Het probleem dat TechCrunch hier presenteert is echter niets nieuws. Facebook is niet in de weken voor 8 november plotseling een echokamer geworden: het is altijd al een echokamer geweest. En niet zonder reden. Onze likes, digitale vriendenkringen, en groepen zijn gebaseerd op overeenkomende interesses. De gebruiker creëerde vanaf het begin van Facebook bewust en onbewust zijn eigen echokamer, die tevens een comfortabele bubbel lijkt te zijn. Bestookt worden met progressieve LGBT-berichten als je even de Facebook-app checkt op het toilet, is bijvoorbeeld niet bepaald een pretje als je nog steeds gruwelt bij het aanzicht van twee zoenende mannen bij GTST.
Platte aarde
Zuckerberg had gelijk met zijn oorspronkelijke uitspraak: Facebook is geen mediabedrijf, het faciliteert enkel de verspreiding van informatie. Bij deze rol zou de social media gigant zich ook moeten houden, want van het definiëren van waarheid zal weinig goeds komen. Een menselijke Facebookredactie is per definitie bevooroordeeld, en zal daarom niet bij iedereen in de smaak vallen. Daarnaast gaat het bedrijf zich in dat geval mengen in onzinnige academische en maatschappelijke discussies om het discours te beleggen. Facebook kan zich beter op gebruikersgemak richten dan discussiëren of de aarde nou tóch echt niet plat is.
Het afbreken van de informatiebubbel zou uiteindelijk ieders eigen verantwoordelijkheid moeten zijn. Een deel van het nieuwsaanbod blijft altijd onwaar en onzinnige berichten over Kanye West trekken altijd veel aandacht. Het is aan de gebruiker om te bepalen of deze defecte berichtgeving hun belevingswereld vormgeeft. Als Facebook zich in deze strijd gaat mengen, zullen tevens de argwanende samenzweringslieden in hun handjes wrijven: ‘Ik zei het toch! Facebook wordt gecensureerd door de politiek!’.